Een paar actuele grote problemen.
In 2022 komen we volgens het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 4.100 fulltime leerkrachten tekort. En in 2027 is dat opgelopen tot 11.000 fte’s. Maar het kan nog veel erger. In de zorg zijn er momenteel 30.000 vacatures. En volgens het UWV loopt dat in de komende drie jaar op tot 100.000. Auw.
Grote problemen schreeuwen om grote oplossingen. Als het gaat over de zorg en het onderwijs, hoor en lees je dingen als:
– Als we nou eens het werk aantrekkelijker maken: minder administratie en meer salaris.
– Als we nou eens alle ex-leerkrachten motiveren om toch weer les te gaan geven.
– Of – erg populair – als nou eens alle parttimers gewoon een dagje extra gingen gaan werken.
Begrijpelijk. Maar meer dan goedbedoelde dagdromerij is het eigenlijk niet. Je kunt net zo goed zeggen: als we nou eens allemaal wat minder zouden vliegen, als we eens wat meer zouden bewegen, als we nu eens allemaal wat aardiger zouden zijn voor elkaar… Klinkt mooi, werkt niet. De vraag blijft altijd: hoe dan? Hoe krijg je jezelf en anderen zover dat ze hun gedrag ook echt veranderen?
Een praktische en realistische benadering is het COM-B-model, populair onder gedragswetenschappers. Volgens dit model moet je voor verandering werken aan meerdere factoren tegelijk: Capability,Opportunity en Motivation (COM) leiden gezamenlijk tot Behavior (B). In het Nederlands: gedrag wordt aangedreven door drie factoren.
Capaciteit: is iemand in staat om het beoogde gedrag te vertonen? Zijn er bijvoorbeeld genoeg mensen gekwalificeerd voor de vacatures in de zorg? Kunnen deze mensen het fysiek aan om dit werk te doen? Wat kun je doen aan belemmeringen op dit gebied?
Gelegenheid: werkt de sociale en fysieke omgeving mee? Is het bijvoorbeeld praktisch mogelijk dat een gezinslid dat nu parttime leraar of verpleegkundige is, fulltime gaat werken? Wat kun je doen om dit makkelijker te maken?
Motivatie: is de innerlijke drang van mensen groot genoeg om het ene gedrag te verkiezen boven het andere? Verlangen we er bewust of onbewust eigenlijk wel naar? Willen mensen echt graag (meer) werken in het onderwijs of de zorg? En hoe kun je dit beïnvloeden?
Vaak kijken beleidsmakers en managers naar slechts één van deze COM-B-elementen. En vaak gaat het dan over motivatie. We hopen dat de ander door voorlichting of financiële prikkels meer zin in ons plan krijgt. Maar meestal heeft dat maar weinig effect, omdat de factoren capaciteit en gelegenheid niet meewerken.
Nog veel vaker verdiepen we ons helemaal niet in de vraag waar gedrag eigenlijk vandaan komt. Voorgestelde oplossingen zijn dan louter loze woorden. Je toont je goede wil ermee. Of je originaliteit. Maar verder heeft niemand er iets aan.
Ik denk dan soms per ongeluk: als we ons nou eens allemaal wat meer zouden verdiepen in de werking van menselijk gedrag. Tja, dan…
De vraag blijft altijd: hoe dan?
